तीन कथा तीन व्यथा आणि हतबलता

ऋतुजा अतिशय हुशार आणि स्वतः चा हुशारीने कंपनीत अगदी चांगल्या पोस्टवर ...वय वर्ष ३२..सगळं अगदी छान होत ... खटकणारी गोष्ट एकच ऋतुजा लग्नाला तयारच होत नव्हती कारण ज्या पोस्टवर ती काम करत होते त्या पोस्टमुळे तिला घरातले काहीही करायला वेळ मिळायचा नाही.१००% योगदान कामाच्या ठिकाणी दिल्यावर घरी कोणतेही काम करणे अवघड जायचे तिला. त्यामुळे लग्नाची जबाबदारी घेणं तिला नको वाटत होतं.आई वडील लग्नाचे सांगून कंटाळले होते..बाकीचे नातेवाईक ही लग्न या विषयावर तिला सतत प्रश्र्न विचारात आणि सल्ले देत. या सगळ्याला ती कंटाळली होती केवळ लग्न न केल्यामुळे तिच्या करियर मधील कर्तृत्व सुद्धा समाजात कौतुकास पात्र होत नाहीये अशी तिला टोचणी लागायची ...संधी मिळताच ती परदेशात निघून गेली ती कायमचीच. तिकडे लग्नावरून तिला judge करणारे कोणी नव्हते त्यामुळे ती समाधानाने रहायची.

दुसरी गोष्ट मीनल आणि केदार ची ... दोघेही करियर मध्ये उत्तम पदावर ...घरात लक्ष्मी पाणी भरत होती..सकाळी ८ ते रात्री ८ दोघे busy सकाळी काम सुरू केले की रात्री च भेटत घरी कोणी नसे दिवसभर .लग्नाला ७ वर्षे झाली होती तरी घरी पाळणा हलला नव्हता. दोघांनाही करिअर मधून वेळ नसल्यामुळे मुलाची जबाबदारी त्यांना नको वाटत होती. मुलाकडे दिवसभर बघणार कोण हा प्रश्नच होता. त्यामुळे मुले नकोत असा निर्णय त्यांनी घेतला होता. परंतु घरातील मोठे लोक आणि नातेवाईक पुन्हा पुन्हा त्यांना मूल होण्याबद्दल विचारत दोघांपैकी कोणामध्ये तरी काही तरी व्यंग असेल असा कयास बांधत. लोकांच्या प्रश्नाला उत्तरे देऊन आणि त्यांना समजावून सांगून ते दोघे कंटाळले होते .संधी मिळताच त्यांनी सुद्धा परदेशी जाण्याचा मार्ग पत्करला आणि ते परदेशात कायमचे स्थिरावले.

तिसरी गोष्ट संजय आणि रूपाली ची .....आई वडील आणि दोन गोंडस मुलांच्या बरोबर संजय आणि रूपाली शहरात टू बीएचके फ्लॅटमध्ये राहत असत जशी जशी मुले मोठी होऊ लागली तशी तशी घरातील जागा कमी पडायला लागल्यामुळे त्यांची कुचंबणा होऊ लागली सारखे सगळे एकमेकांच्या आजूबाजूला त्यामुळे कोणालाही स्वतःची अशी स्पेस मिळत नसे. आजी-आजोबा आणि नातवंडे यांच्यामध्ये देखील वैचारिक मतभेद होत असत. या साऱ्यांमुळे रूपाली आणि संजय ची मानसिक ओढाताण होत असे घरातून वेगळे होऊन दुसरीकडे राहायचा विषय निघाला की आई-वडील आणि इतर नातेवाईक त्या दोघांनाही नावे ठेवत असत. म्हातारपणी आई वडिलांना सोडून दुसरे बिऱ्हाड करायला निघाले म्हणून टोचून बोलत. संजयला चांगली संधी मिळताच त्याने देखील आपला भारत देश सोडून परदेशात स्थायिक होण्याचे ठरवले भारतामध्ये आई-वडिलांपासून वेगळे राहण्याचा निर्णय घेतल्यावर नावे ठेवणारे नातेवाईक परदेशात जाणाऱ्या संजय ला मात्र काही बोलले नाहीत उलट त्याच्या करिअर बद्दल कौतुकच केले.

लग्न करणे, मुले होऊ देणे आणि एकमेकांचे पटत नसेल तर एकत्र कुटुंबात राहणे या तिन्ही मोठ्या जबाबदाऱ्या आहेत. प्रत्येकाला या जबाबदाऱ्या निभावणे जमेलच असे नाही लग्न केल्यावर कौटुंबिक जबाबदाऱ्या कैक कपटीने वाढतात आणि करिअरच्या चढत्या आलेखा बरोबर कित्येक वेळा मुलींना या कौटुंबिक जबाबदाऱ्या पार पाडणे जमत नाही आणि मग सुरू होते ती ओढाताण त्यापेक्षा लग्न न करणे त्यांना सोपे वाटते म्हणजे मग करिअरकडे पूर्ण लक्ष देता येते.

मूल होऊ देणे अथवा न देणे हा ज्याचा त्याचा वैयक्तिक प्रश्न आहे मुले झाल्यावर सुद्धा मुलांची आर्थिक तसेच मानसिक जबाबदारी घेणे आणि त्यासाठी पुरेसा वेळ देणे प्रत्येकाला जमेलच असे नाही तसेच प्रत्येकाचा इमोशनल इंडेक्स वेगवेगळ्या असतो एखाद्या जोडप्याला मुले होऊ देणे जितके भावनात्मक वाटत असेल तितके ते दुसऱ्या जोडप्याला वाटेलच असे नाही. आणि जर मुलांच्या बरोबर भावनिक भावबंध निर्माण होणार नसतील तर ती एक मोठी जबाबदारीच होऊन बसते. मुले मोठी करताना कराव्या लागणाऱ्या तडजोडी करण्यासाठी प्रत्येक जण तितक्याच आनंदाने तयार असेल असे नाही.

एकत्र कुटुंबाचे चित्र कितीही आनंददायी वाटत असले तरी प्रत्यक्षात एकत्र कुटुंबात राहताना त्या कुटुंबातील प्रत्येक व्यक्तीला अनेक तडजोडी कराव्या लागतात ठराविक परिस्थितीमध्ये एका मर्यादेपर्यंत कुटुंबातील प्रत्येक सदस्य मग तो लहान असेल किंवा मोठा असेल तडजोड करू शकतो. परंतु एका ठराविक मर्यादेच्या नंतर तडजोडी करणे प्रत्येकालाच अवघड होऊन बसते आणि मग सुरू होतो तो संघर्ष...

वरील तीनही कथांच्या मध्ये समाजापुढे हतबल होऊन परदेशात स्थायिक होण्याचा मार्ग प्रत्येकाने निवडला. कुटुंब व्यवस्था ही आपल्या भारतीय समाज रचनेचा पाया आणि गाभा आहे. आणखी खोलात जाऊन विचार केला तर उत्क्रांती मध्ये प्रत्येक प्राण्याला आपली प्रजाती निसर्गामध्ये टिकवण्यासाठी प्रजनन ही अत्यावश्यक गोष्ट आहे. प्रजननासाठी स्त्री आणि पुरुषाने एकत्र येऊन सुदृढ नवीन जीव निर्माण करणे आवश्यक असते तरच निसर्गाच्या शक्ती पुढे मनुष्य प्रजाती टिकून राहील. निसर्ग शक्ती पुढे स्वतःची प्रजाती टिकवण्यासाठी आवश्यक असलेल्या या प्रजननाला आपल्या पूर्वजांनी सुसंस्कृत रूप दिले हे सुसंस्कृत रूप म्हणजे कुटुंब व्यवस्था. थोडक्यात कुटुंब व्यवस्थेचा गाभा किंवा मुख्य उद्देश हा प्रजनन अर्थातच मुलांना जन्म देणे हा आहे. सभ्यतेने मुलांना जन्म देण्यासाठी लग्न व्यवस्था निर्माण झाली यामध्ये आपल्या जोडीदाराबरोबर एकनिष्ठ राहण्याबरोबरच जोडीदाराच्या कुटुंबाची जबाबदारी घेणे आणि सुरक्षिततेच्या दृष्टिकोनातून सर्वांनी एकत्र राहणे हा उद्देश होता. एकत्र राहिल्यामुळे कुटुंबातील नवीन जीवांची काळजी घेणे आणि त्यांना सुरक्षित ठेवणे शक्य होत असेहे सगळे ज्या वेळेला निर्माण झाले तो काळ वेगळा होता त्यावेळी बाह्य परिस्थिती वेगळी होती ज्यामध्ये सुरक्षितता हा सर्वात महत्त्वाचा मुद्दा होता स्वतःचे अस्तित्व निसर्गामध्ये टिकवून ठेवण्यासाठी(अगदी सुरुवातीच्या काळात इतर प्राण्यांकडून कुटुंबावर हल्ला होण्याची शक्यता असे तर नंतरच्या काळात अनेक लढाया आणि माणसा माणसातील संघर्ष यापासून स्वतःच्या कुटुंबाला सुरक्षित ठेवणे गरजेचे असे) . त्या काळामध्ये पुरुष हे कुटुंबासाठी बाहेरील सर्व कामे करत ज्यामध्ये अर्थार्जन हेही काम होते स्त्रिया कुटुंबामध्ये राहून कुटुंबातील नवीन जीवांची आणि ज्येष्ठांची काळजी घेत असत.